Osiągnięcie celów klimatycznych Porozumienia Paryskiego, jak i realizacja Europejskiego Zielonego Ładu, w tym planu przemysłowego na rzecz neutralności emisyjnej wymaga bezprecedensowych zmian we wszystkich państwach członkowskich. Kluczową rolę w odejściu od linearnego modelu gospodarki opartego na paliwach kopalnych ma transformacja energetyczna, o której debatowali w Rzymie eksperci i związkowcy z ośmiu krajów Unii Europejskiej.
Konferencję , która odbyła się w ubiegłym tygodniu zorganizowała w ramach projektu
„Rejeneraxion” Fundacja di Vittorio, będąca jego liderem. Wydarzenie otworzył prezes FDV, Francesco Sinopoli. We wprowadzeniu do obrad ekspertka FDV Serena Rugiero przypomniała, że transformacja energetyczna wpływa zarówno na konkurencyjność systemów przemysłowych, zatrudnienie, organizację i warunki pracy, kompetencje pracowników, jak również funkcjonowanie gospodarki na poziomie lokalnym i regionalnym. Przy tym zwróciła ona uwagę, że wyzwania klimatyczne mogą przynieść nowe zagrożenia społeczne i pogłębić istniejące nierówności, a także na wielowymiarowość transformacji jako złożonego, globalnego procesu o charakterze systemowym.
W projekcie Rejeneraxion, transformacja jest analizowana przede wszystkim z perspektywy pracy i stosunków przemysłowych, a więc zaangażowania pracowników i roli związków zawodowych. Filarami sprawiedliwej transformacji energetycznej zorientowanej na pracę są:
• godna praca, aby zapewnić przejście „z pracy do pracy” o nie pogorszonych warunkach
• terytorialnie zorientowane zarządzanie, aby zapobiec nierównemu przestrzennemu rozłożeniu ciężarów transformacji, a także łagodzić przestrzenne i czasowe niedopasowanie np. pomiędzy likwidowanymi miejscami pracy w konglomeratach węglowych, a powstającymi możliwościami zatrudnienia w rozproszonej energetyce ze źródeł odnawialnych,
• integracja celów społecznych i ekologicznych, aby jedne nie były realizowane kosztem drugich
• przewidujące podejście, oparte na planowaniu i wizji strategicznej, co wymaga przyjęcia nowej roli przez państwo.
Transformacja energetyczna stawia m.in. nowe wyzwania przed rokowaniami zbiorowymi, które powinny wyprzedzająco reagować na potrzebę przekwalifikowania pracowników. Związki zawodowe mają do odegrania ważną rolę we wsparciu pracowników w sprawiedliwym przejściu do bardziej zielonej i przyjaznej dla klimatu gospodarki. Niezbędne jest więc wzmocnienie dialogu społecznego i mobilizacja po stronie organizacji pracowniczych.
W wystąpieniu otwierającym Béla Galgóczi (ETUI) skupił się na nierównościach społecznych, którym kryzys ekologiczny nadał nowy kontekst. Idealistyczną nazwał perspektywę Międzynarodowej Organizacji Pracy, zgodnie z którą odchodzimy od generującej nierówności, rabunkowej gospodarki linearnej opartej na paliwach kopalnych do społeczeństwa włączającego, neutralnego klimatycznie i opierającego się na zamkniętym obiegu zasobów. A w procesie transformacji staramy się uniknąć nowych nierówności. Zwrócił uwagę, że w transformacji największy nacisk kładzie się na politykę przemysłową, a Europejski Zielony Ład bardzo silnie opiera się na mechanizmie rynkowym i rozwoju technologii, które z natury prowadzą do nierówności. Nowym wyzwaniem są dla sprawiedliwej transformacji nierówności regionalne. W wyniku przechodzenia do zielonej gospodarki liczba miejsc pracy ogółem wzrośnie, ale lokalnie ten bilans niekoniecznie będzie pozytywny. Ekspert podkreślił, że chociaż koncepcja sprawiedliwej transformacji może być różnie interpretowana, to cele ekologiczne i społeczne w istocie nie wykluczają się. Tym niemniej mogą być w konflikcie w konkretnych przypadkach restrukturyzacji przedsiębiorstw. I tu rolę do odegrania mają partnerzy społeczni. Kluczem jest odpowiednie zarządzanie zmianą oraz stosunki przemysłowe oparte na współpracy. Jako ilustrację trendów tworzących nierówności ekspert przytoczył dane dotyczące wzrostu inwestycji globalnych w czystą energię, który wyniósł rok do roku 54% dla zelektryfikowanego transportu, ale tylko 17% dla OZE; przy tym w UE 96% nakładów inwestycyjnych przypadło na 14 krajów „Zachodniej Europy”.
Następnie przedstawiciele ośrodków badawczych z ośmiu krajów UE zapoznali uczestników konferencji z wybranymi ustaleniami obecnej fazy badań realizowanych w ramach projektu „Rejeneraxion”. Omówili oni wpływ transformacji energetycznej na zatrudnienie, przekwalifikowanie i warunki pracy, a także jej wymiar regionalny (terytorialny). Małgorzata Koziarek z Instytutu Spraw Publicznych przedstawiła trendy zatrudnienia w sektorze energetycznym w Polsce oraz omówiła możliwe ścieżki zawodowe pracowników odchodzących z górnictwa. Ich kompetencje często są bardziej zbieżne z umiejętnościami potrzebnymi w innych sektorach (takich jak budownictwo, czy transport) niż w zawodach związanych z OZE. Kwalifikacje montera instalacji PV są zbliżone do kwalifikacji dekarza, o czym wspomniała również Katrin Vitols (Wmp consult) z Niemiec, gdzie funkcjonuje bardzo dobrze rozwinięty system szkolnictwa i szkolenia zawodowego, a partnerzy społeczni uczestniczą w kształtowaniu regulacji, na których jest on oparty. W kraju tym, podobnie jak w Polsce, zatrudnienie w sektorze zależnym od paliw kopalnych w znacznym stopniu zmniejsza się dzięki odejściom na emeryturę. Co charakterystyczne, że w branży gazowo-naftowej w różnych krajach (w przeciwieństwie do sektora węglowego), nie obserwuje się większych zmian, o czym mówili m.in. prelegenci z Francji (Christophe Teissier, Astrees ) i Belgii (Frédéric Naedenoen, Lentic ). W Belgii, podobnie jak w Polsce, duże przedsiębiorstwa z sektora paliw kopalnych tworzą nowe spółki córki w branży OZE, co niekoniecznie oznacza, że znajdą w nich pracę pracownicy wysokoemisyjnej części portfela tych przedsiębiorstw. Belgijskie przedsiębiorstwa wolą opierać nowe zielone formy działalności na outsourcingu lub osobach samozatrudnionych. W Polsce jednak niskie bezrobocie może skłaniać pracodawców do przekwalifikowania własnych pracowników. Najbardziej zagrożonymi na rynku pracy w związku z transformacją energetyczną są pracownicy fizyczni, posiadający co najwyżej średnie wykształcenie, o czym mówią wyniki badań m.in. w Polsce i na Węgrzech. W obu krajach wyzwaniem jest niedostosowanie narzędzi polityki zatrudnienia i brak elastyczności w reagowaniu na zmieniającą się sytuację na rynku pracy. Poważną barierą sprawiedliwej transformacji, wymienianą przez badaczy z Polski, Słowacji, Węgier, Hiszpanii i Włoch jest brak koordynacji pomiędzy procesami transformacji (wygaszaniem działalności i redukcją zatrudnienia) a dostępnością programów wsparcia (przekwalifikowania) oraz nowych przedsięwzięć oferujących miejsca pracy.
Konferencja jednocześnie pokazała zróżnicowany obraz stosunków przemysłowych w poszczególnych krajach. Przykłady skutecznego dialogu społecznego na szczeblu regionalnym we Włoszech przedstawiła Simonetta Bormioli (FDV), z kolei Pavol Bors i Patrick Gažo (CELSI) ocenili jako nie wystarczające zaangażowanie związków zawodowych w planowanie transformacji na poziomie regionu na Węgrzech i w Słowacji. W Polsce natomiast można mówić o równoległych i nie powiązanych ze sobą procesach: regionalnym (terytorialne plany sprawiedliwej transformacji) koordynowanym przez urzędy marszałkowskie oraz branżowym, którego efektem są umowy społeczne z wybranymi grupami pracowników górnictwa i energetyki węglowej, pracujących w stosownych regionach. W Hiszpanii, o czym mówił Jesús Cruces (Fundación 1º de Mayo) na poziomie regionu funkcjonuje partycypacyjna formuła organizująca proces planowania sprawiedliwej transformacji. Są to tzw. konwencje, instrument stworzony przez Ministerstwo Sprawiedliwej Transformacji przy współpracy z władzami regionalnymi i lokalnymi. Co warto podkreślić, motorami transformacji są w tym kraju są duże inwestycje w narażonych regionach stwarzające możliwości dla dużych i małych przedsięwzięć jak również dla rozwoju usług publicznych, żeby zapobiec odpływowi ludności i utrzymać możliwości zatrudnienia, a także działania wspierające dialog społeczny na różnych poziomach.
W podsumowaniu tej części spotkania swoimi refleksjami podzielili się Jakob Embacher (EPSU) i Corinna Zierold (IndustriALL Europe). Następnie odbył się okrągły stół z udziałem przedstawicieli partnerów społecznych z Włoch.
Nagranie spotkania
dostępne jest tutaj Wydarzenie odbyło się w ramach
projektu „Rejeneraxion” współfinansowanego przez Unię Europejską.
